Τα τελευταία χρόνια ακούγεται όλο και πιο συχνά ο όρος «δυσκολίες αισθητηριακής ολοκλήρωσης ή Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας», μεταξύ θεραπευτών, παιδαγωγών, γονέων και ατόμων που σχετίζονται με παιδιά.
Ιστορική αναδρομή
H θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης αναπτύχθηκε από την Αμερικανίδα εργοθεραπεύτρια και ψυχολόγο Jean Ayres στη δεκαετία του 1960. Η Ayres ενδιαφερόταν να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο οι δυσκολίες ενός παιδιού στην πρόσληψη και επεξεργασία αισθητηριακών πληροφοριών από το σώμα του και το περιβάλλον σχετίζονται με δυσκολίες στη σχολική απόδοση ή στη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες.
Βασισμένη σε θεωρίες από τον κλάδο των νευροεπιστημών, ανέπτυξε τη θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, πραγματοποίησε έρευνες και κλινικές δοκιμές και ανέπτυξε μέσα αξιολόγησης και θεραπείας για τις δυσκολίες στην αισθητηριακή ολοκλήρωση.
Τι είναι αισθητηριακή ολοκλήρωση;
Είναι η ικανότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος να οργανώνει και να επεξεργάζεται τις πληροφορίες που δέχεται από το περιβάλλον και το σώμα, μέσω των αισθήσεων, και να τις χρησιμοποιεί, ώστε να παράγει κατάλληλες αντιδράσεις.
Οι πληροφορίες (ερεθίσματα) που δεχόμαστε κάθε στιγμή από το περιβάλλον, μέσω των αισθήσεών μας, αποτελούν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Οι αισθητηριακές εμπειρίες θα πρέπει να οργανώνονται και να ερμηνεύονται, έτσι ώστε να αναπτύσσουμε δεξιότητες, να μαθαίνουμε, να συμμετέχουμε σε δραστηριότητες παιχνιδιού, αυτοεξυπηρέτησης, σχολείου και εργασίας.
Έχουμε 8 διαφορετικά αισθητηριακά συστήματα με τα οποία το κεντρικό νευρικό σύστημα δέχεται ερεθίσματα από το περιβάλλον και το σώμα μας:
- Οπτικό: δέχεται ερεθίσματα, μέσω της όρασης, από τα μάτια.
- Ακουστικό: δέχεται ερεθίσματα από τα αυτιά, μέσω της ακοής.
- Γευστικό: δέχεται ερεθίσματα από τους κάλυκες της γλώσσας.
- Οσφρητικό: δέχεται ερεθίσματα από τη μύτη, με την όσφρηση.
- Απτικό: δέχεται ερεθίσματα από το δέρμα, με την αίσθηση της αφής.
- Αιθουσαίο: δίνει πληροφορίες για τη θέση και την κίνηση του κεφαλιού στον χώρο, και την έλξη της βαρύτητας. Οι υποδοχείς του βρίσκονται στο έσω αυτί.
- Ιδιοδεκτικό: με υποδοχείς σε μυς, τένοντες και αρθρώσεις, μας δίνει πληροφορίες για τα μέλη του σώματος, τη θέση και την κίνησή τους. Ελέγχει το ποσό της δύναμης που είναι αναγκαίο να ασκήσουν οι μύες, και μας επιτρέπει να ελέγχουμε τις κινήσεις μας.
- Ενδοδεκτικότητα: είναι η ικανότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται την εσωτερική φυσιολογία του, και να είναι ευαίσθητος στα εσωτερικά ερεθίσματα του σώματός του, π.χ. στην αναπνοή, στην πείνα, σε πόνο κ.ο.κ.
Σύμφωνα με τη θεωρία της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης, όλα τα αισθητηριακά συστήματα είναι σημαντικά, αλλά δίνεται έμφαση, κυρίως, στο απτικό, στο αιθουσαίο και στο ιδιοδεκτικό σύστημα. Και αυτό γιατί θεωρούνται αρχέγονα συστήματα (αναπτύσσονται πολύ νωρίς, από την εμβρυική ηλικία) και επηρεάζουν τις ερμηνείες των οπτικών και ακουστικών πληροφοριών.
Διάβασε επίσης: Τι είναι η εργοθεραπεία;
Ποιες είναι οι δυσκολίες στην αισθητηριακή ολοκλήρωση;
Κάθε άνθρωπος επεξεργάζεται τις αισθητηριακές πληροφορίες που δέχεται με διαφορετικό τρόπο. Έτσι, ο καθένας χρειάζεται διαφορετική ποσότητα αισθητηριακού ερεθίσματος, ώστε να αποκριθεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος και να εκτελέσει, αποτελεσματικά, τις καθημερινές του δραστηριότητες.
Τα παιδιά και οι ενήλικες με δυσκολίες στην αισθητηριακή ολοκλήρωση επεξεργάζονται τα αισθητηριακά εισερχόμενα ερεθίσματα με τρόπους που δεν είναι λειτουργικοί, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζεται η καθημερινότητά τους. Για παράδειγμα, ένα παιδί με ευαισθησία στα απτικά ερεθίσματα μπορεί να αποφεύγει να φοράει κάποια ρούχα, να αποφεύγει ή να ενοχλείται από το απαλό άγγιγμα, και να μη θέλει αγκαλιές και χάδια.
Οι δυσκολίες αυτές είναι είτε αμιγείς (Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας Sensory Processing Disorder) είτε συνοδές δυσκολίες με άλλες παθήσεις (Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος, Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας).
Η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας εμφανίζεται σε ποσοστό 5-16% του γενικού πληθυσμού, αλλά τα ποσοστά εμφάνισης αισθητηριακών δυσκολιών αυξάνουν σημαντικά σε παιδιά με προωρότητα, Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος και άλλες αναπτυξιακές διαταραχές.
Η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας είναι νευρολογική διαταραχή, με άγνωστη αιτιολογία.
Σε μελέτη του Πανεπιστημίου της California το 2016 www.ucsf.edu διαπιστώθηκε ότι τα παιδιά με Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας έχουν διαφορές στη δομή του εγκεφάλου, και, συγκεκριμένα, στη λευκή ουσία, σε σχέση με τα παιδιά χωρίς τη διαταραχή.
Η Διαταραχή Αισθητηριακής Επεξεργασίας, παρ’ όλα αυτά, δεν αναγνωρίζεται, επίσημα, ως ξεχωριστή διαταραχή από το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5). Οι αισθητηριακές δυσκολίες αναγνωρίζονται από το εγχειρίδιο ως διαγνωστικό κριτήριο του Αυτιστικού Φάσματος.
Πολλές έρευνες αλλά και μαρτυρίες των ίδιων των ενηλίκων με αυτισμό αποδεικνύουν ότι επεξεργάζονται με διαφορετικό τρόπο τις αισθητηριακές πληροφορίες από το περιβάλλον, σε σχέση με τους νευροτυπικούς ανθρώπους.
Οι διαταραχές αισθητηριακής επεξεργασίας κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες:
- Διαταραχή αισθητηριακής ρύθμισης που περιλαμβάνει την αισθητηριακή υπερ-αποκριτικότητα (ευαισθησία), την αισθητηριακή υπο-αποκριτικότητα, και την αισθητηριακή αναζήτηση.
- Κινητικές διαταραχές με αισθητηριακή βάση, όπως είναι η δυσπραξία και η διαταραχή ισορροπίας.
- Διαταραχή αισθητηριακής διάκρισης.
Οι συνηθέστερες διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης φαίνονται στην παρακάτω εικόνα:
Αν υπάρχουν ενδείξεις ότι ένα παιδί αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία στην αισθητηριακή ολοκλήρωση, πρέπει να αξιολογηθεί από εξειδικευμένο, στην αισθητηριακή ολοκλήρωση, θεραπευτή (εργοθεραπευτή, φυσιοθεραπευτή, λογοθεραπευτή κ.ά.). Η αξιολόγηση πραγματοποιείται με την κλινική παρατήρηση του παιδιού, με δοκιμασίες (Sensory Integration and Praxis Test) και ερωτηματολόγια στους γονείς (Sensory Profile).
Έπειτα από την αξιολόγηση, ο θεραπευτής προχωρά στη σχεδίαση της θεραπευτικής παρέμβασης, με στόχο τη βελτίωση της ικανότητας του παιδιού να αφομοιώνει αισθητηριακές πληροφορίες και να αντιδρά, επιτυχώς, σε αυτές. Κατά τη μέθοδο της αισθητηριακής ολοκλήρωσης, χρησιμοποιείται ειδικός εξοπλισμός, ενώ βασικές αρχές της είναι: οι δραστηριότητες να είναι ευχάριστες, το παιδί να συμμετέχει ενεργά σε αυτές, και να του παρέχουν ακριβώς τη σωστή πρόκληση.
Διάβασε επίσης: Συνέντευξη με τη «Messy Play»
Βιβλιογραφία
Σιάννη, Α. & Κανταρτζή, Σ. (1998) Σημειώσεις Εργοθεραπείας , ΤΕΙ Αθήνας
Ayres, A.J. (1972). Sensory Integration and learning disorders, Los Angeles : Western Psychological Services.
Baloueff ,O. (2003) Sensory Integration Willard & Spackman’s Occupational Therapy, Lippincott Williams & Wilkins.
Blanche, E.I. (2002) Observations Based on Sensory Integration Theory, American Journal of Occupational Therapy, 66(6).
Ακολουθήστε το Miss or Madam στο Facebook και στο Instagram.
