Πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν αδέρφια θα εύχονταν να είχαν. Τα αδέρφια για κάποιους είναι ευλογία. Για κάποιους άλλους πάλι, όχι.
Η σχέση που μπορεί να έχει ο καθένας με τα αδέρφια του είναι διαφορετική και, παράλληλα, περίπλοκη.
Είναι συχνό φαινόμενο ένα παιδί να ζητάει αδερφάκι από τους γονείς του. Είναι, επίσης, συχνό φαινόμενο, όταν έρχεται το αδερφάκι στη ζωή του παιδιού, να ζηλεύει και να μετανιώνει τον ερχομό του.
Πώς βιώνει το πρώτο παιδί τον ερχομό ενός αδερφού/αδερφής
Συχνά, τα πρώτα παιδιά βιώνουν τον ερχομό ενός αδερφού/ αδερφής ως μια απειλή: θα χάσω την απόλυτη προσοχή, δε θα είμαι πια το επίκεντρο της προσοχής των γονιών.
Οι περισσότερες από αυτές τις σκέψεις, αναλόγως την ηλικία/ στάδιο ανάπτυξης, βιώνονται ως μια εσωτερική σύγκρουση. Κι αυτό γιατί, αν το παιδί παραδεχτεί ανοιχτά τη ζήλια και την ανασφάλειά του για το νεόφερτο παιδί, θα θεωρηθεί «κακό». Θα κινδυνεύσει, επίσης, να χάσει την αποδοχή και την αγάπη των γονιών του.
Έτσι, το παιδί, νιώθοντας ενοχή (λόγω του υπερεγώ), προσπαθεί να μαζέψει τα συναισθήματα ζήλιας και θυμού απέναντι στο μικρό αδερφάκι του αλλά και στους γονείς του.
Η έκφραση του θυμού και της ζήλειας μέσω μηχανισμών άμυνας
Παρ’ όλα αυτά, όμως, ο θυμός και η ζήλια θα καταφέρουν να εκφραστούν, μέσω διαφόρων μηχανισμών άμυνας. Ακριβώς επειδή τα συναισθήματα θυμού και ζήλιας είναι τόσο έντονα, το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με τους κοινωνικούς/οικογενειακούς κανόνες και την ηθική (υπερεγώ). Αυτή δεν επιτρέπει την έκφρασή τους, δημιουργώντας έτσι έντονο άγχος, το οποίο καταπραΰνεται μέσω μηχανισμών άμυνας.
Κάποιοι από αυτούς τους μηχανισμούς είναι:
- Η παλινδρόμηση, όπου το παιδί επιστρέφει σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης (π.χ. να θέλει να κοιμάται με τους γονείς ή πιπίλα), ώστε να μειώσει το άγχος του και, παράλληλα, να πάρει τη ζητούμενη προσοχή.
- Η άρνηση, όπου το παιδί αρνείται τους λόγους της συμπεριφοράς του, μη θέλοντας έτσι να εκφράσει τα πραγματικά του συναισθήματα, για να μη νιώσει «αδύναμο», ντύνοντάς τα με ένα «δε με νοιάζει». Αν ένα παιδί, για παράδειγμα, πάρει έναν χαμηλό βαθμό στο σχολείο και νιώσει απογοητευμένο για τον εαυτό του και για την εικόνα του στους γονείς του, μπορεί απλά να πει: «δε με νοιάζουν οι βαθμοί και το σχολείο». Με αυτόν το τρόπο θα αρνηθεί τα πραγματικά του συναισθήματα μειονεξίας.
- Η εκλογίκευση, όπου το παιδί προσπαθεί να εκλογικεύσει μια πράξη του (π.χ. το να χτυπήσει το αδερφάκι του) και με αυτόν τον τρόπο να αιτιολογήσει τον θυμό του με μια εξήγηση τύπου «μου πήρε το παιχνίδι».
- Επίσης, ένα παιδί μπορεί να έχει θυμό με τους γονείς του ή το αδερφάκι του και να ξεσπάσει αυτόν τον θυμό σε ένα άλλο παιδάκι στο σχολείο (μετατόπιση).
- Κάποιες φορές συναντούμε περιπτώσεις όπου το παιδί στρέφει προς τα μέσα του τον θυμό, το άγχος ή τη θλίψη που βιώνει. Αυτό οδηγεί στο να απομονώνεται από ομάδες, να μένει σιωπηλό, ακόμη και να προκαλεί πόνο στον ίδιο του τον εαυτό (στροφή εναντίον του εαυτού).
Η επίδραση της σειράς γέννησης ενός παιδιού στη συμπεριφορά και στην προσωπικότητά του
Σύμφωνα με τον Adler (1937), η σειρά με την οποία θα γεννηθεί το κάθε παιδί, έχει σημαντικές επιδράσεις στη συμπεριφορά και στην προσωπικότητά του.
Το πρώτο παιδί
Το πρώτο παιδί, συνήθως, βιώνει ότι εκθρονίζεται από το επόμενο παιδί. Χρειάζεται, λοιπόν, να μάθει να μοιράζεται τα αντικείμενα, τον χώρο αλλά και την αγάπη των γονιών του.
Συνήθως, τα πρώτα παιδιά βιώνουν πως οι γονείς τους έχουν μεγάλες προσδοκίες από εκείνα.
Συχνά, στα πρώτα παιδιά δίνονται οι περισσότερες ευθύνες αλλά κι ένας ρόλος φροντιστή απέναντι στα μικρότερα αδέρφια. Έτσι, το πρώτο παιδί αισθάνεται πως δίνει το παράδειγμα απέναντι στα μικρότερα αδέρφια του.
Η προσωπικότητα του πρώτου παιδιού είναι πιθανό να εξελιχθεί σε αυστηρή, να αισθάνεται υπεροχή απέναντι στα υπόλοιπα αδέρφια και να γίνεται βοηθητικό, εάν αυτό του ζητηθεί. Μερικές φορές, τα πρώτα παιδιά στρέφονται στον πατέρα μετά τη γέννηση του επόμενου παιδιού.
Το δεύτερο παιδί
Στην περίπτωση του δεύτερου παιδιού, το παιδί αισθάνεται ότι χρειάζεται να ακολουθεί τα βήματα του πρώτου και οδηγείται στο να είναι πιο ανταγωνιστικό, ώστε να μπορέσει να ξεπεράσει το μεγαλύτερο.
Το μεσαίο παιδί
Το μεσαίο παιδί, συνήθως, αισθάνεται ότι δεν υπάρχει χώρος για εκείνο και, συχνά, νιώθει αδικημένο. Χρειάζεται, λοιπόν, να μάθει τρόπους, ώστε να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα αδέρφια.
Τα μικρότερα παιδιά
Τέλος, τα μικρότερα παιδιά νιώθουν την εύνοια των γονιών και των αδερφών, καθώς έχουν την προσοχή που θέλουν. Είναι συχνό να θέλουν να ξεπερνούν τα μεγαλύτερα αδέρφια τους, αλλά, επίσης, συχνό να προσκολλώνται σε μια παιδική κατάσταση, να εξαρτώνται από άλλους και να περιμένουν να τους γίνονται τα χατίρια.
Παρά την ενδιαφέρουσα θεωρία του Adler για την επίδραση της σειράς γέννησης στη συμπεριφορά και στην προσωπικότητα του παιδιού, αρκετοί επιστήμονες και σύγχρονες έρευνες καταρρίπτουν τη θεωρία της σειράς γέννησης του Adler, όσον αφορά στην ανάπτυξη προσωπικότητας (Rodgers et al., 2000; Rohrer et al., 2015).
Υποστηρίζουν, δηλαδή, πως η σειρά γέννησης των παιδιών δείχνει να μην έχει κάποια σημαντική επίδραση στην προσωπικότητα του παιδιού. Όμως, συχνά παρατηρούμε συμπεριφορές παιδιών επηρεασμένες από τη σειρά γέννησής τους.
Συγκρούσεις ανάμεσα στα αδέρφια
Είναι πάρα πολύ συχνό φαινόμενο να τσακώνονται τα αδέρφια μεταξύ τους. Τα παιχνίδια των αδερφών πολλές φορές μπορεί να είναι άγρια, καθώς προσπαθεί το καθένα να κερδίσει την κυριαρχία και την ηγεσία.
Ο Brody (1998) πρότεινε πως τα παιδιά με μεγάλη ενεργητικότητα και με έντονη συναισθηματική φόρτιση, συνήθως, βιώνουν αυξημένα επίπεδα σύγκρουσης στη σχέση με τα αδέρφια τους.
Η ηλικιακή διαφορά ανάμεσα στα αδέρφια
Έχει, επίσης, μελετηθεί η ηλικιακή διαφορά μεταξύ των αδερφών, όπου έχει παρατηρηθεί πως τα αδέρφια με διαφορά ηλικίας έως και τεσσάρων ετών έχουν πιο στενή σχέση αλλά και πιο ανταγωνιστική.
Το φύλο
Επίσης, όταν τα αδέρφια έχουν το ίδιο φύλο, τότε παρατηρούνται μεγαλύτερα επίπεδα εχθρότητας και κυριαρχίας σε αντίθεση με την αλληλεπίδραση αδερφών με αντίθετο φύλο.
Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι οι ερευνητές βρήκαν πως οι σχέσεις μεταξύ κοριτσιών φαίνεται να είναι πιο στενές σε αντίθεση με αυτές των αγοριών, ανεξάρτητα από τη διαφορά ηλικίας.
Θεωρίες δεσμού και κοινωνικής μάθησης
Σε οποιαδήποτε περίπτωση, τα ευρήματα των ερευνητών Bushmaster και Furman (1990) δεν αποτελούν τον κανόνα, καθώς παρατηρούνται πολλές εξαιρέσεις.
Παρ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι σε έρευνα του Brody (1998) σημειώθηκε πως τα αδέρφια που θεωρούσαν θετική την ποιότητα σχέσης με τους γονείς τους, ανέφεραν εξίσου θετική και τη σχέση με τα αδέρφια τους. Τα αποτελέσματα αυτά έρχονται σε ευθυγράμμιση με τις θεωρίες δεσμού και κοινωνικής μάθησης, οι οποίες υποστηρίζουν πως η κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών προκαθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις σχέσεις τους με τους γονείς και άλλους πρωταρχικούς φροντιστές.
Η απόκτηση σημαντικών πληροφοριών από πολύ μικρά παιδιά δημιουργεί σημαντικές προκλήσεις τόσο για τους ερευνητές όσο και για τους επαγγελματίες. Οι συνεντεύξεις και τα πειράματα που διερευνούν τη σχέση των αδερφών ανάμεσα σε μικρά παιδιά, χρησιμοποιούν μορφές παιχνιδιού π.χ. μαριονέτες και κουκλοθέατρο.
Αυτή η φιλική, προς το παιδί, μέθοδος δίνει πολλές φορές μετρήσιμες πληροφορίες που συμφωνούν με αναφορές από τους γονείς σε παρόμοιο βαθμό. Φυσικά, σε αδέρφια προ εφηβείας κι εφηβείας η μέτρηση δεδομένων γίνεται με πιο εύκολο και έγκυρο τρόπο.
Οι σχέσεις ανάμεσα στα αδέρφια κατά την ενηλικίωση
Καθώς τα αδέρφια ενηλικιώνονται, αποκτούν, συνήθως, άλλες ισορροπίες στις σχέσεις τους. Πλέον δεν έχουν να χωρίσουν ένα δωμάτιο ή παιχνίδια. Είναι πιο εύκολο να επικοινωνούν μεταξύ τους και να συμβουλεύονται το ένα το άλλο.
Πολλές φορές ο μεγαλύτερος/η αδερφός/ή κρατάει τον ρόλο του φροντιστή που μπορεί να του/της έχει δοθεί από μικρή ηλικία. Σε άλλες περιπτώσεις τα αδέρφια μπορεί να διατηρούν μια φαινομενικά αρμονική σχέση, αλλά και να καλύπτουν με αυτόν τον τρόπο τα αρνητικά συναισθήματα που μπορεί να κρύβουν μέσα τους, όπως η ζήλια (αντιδραστικότητα ως μηχανισμός άμυνας).
Σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα από τη διαφορά ηλικίας, τις εμπειρίες και τις συγκρούσεις ανάμεσα στα αδέρφια, το πιθανότερο είναι ότι σε δύσκολες στιγμές τα αδέρφια ενώνονται και μοιράζονται μια αίσθηση στήριξης και βοήθειας απέναντι σε ευθύνες. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι δε θα υπάρξουν συγκρούσεις.
Είναι σημαντικό να καταλαβαίνουμε ότι τα συναισθήματα αντιπαλότητας, ζήλιας και θυμού είναι φυσιολογικά και μπορούμε να τα εκφράζουμε. Μπροστά στην ηθική και στις κοινωνικές νόρμες το άτομο αισθάνεται ενοχή και άγχος με τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να τα καταπνίξει. Πολλές φορές αυτό μας οδηγεί σε εσωτερικές συγκρούσεις και, κατά την ψυχαναλυτική προσέγγιση, σε νευρώσεις.
Η σχέση των παιδιών με τους γονείς και η τοποθέτηση των γονιών ανάμεσα στα αδέρφια
Το να αποδεχόμαστε, λοιπόν, τον εαυτό μας ως ένα ξεχωριστό ον, μπορεί να εξομαλύνει αυτά τα έντονα συναισθήματα ανταγωνισμού που βιώνουμε.
Η έρευνα μάς δείχνει πως η σχέση των αδερφών με τους γονείς και η τοποθέτηση των γονιών μεταξύ των αδερφών παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, να θυμόμαστε πως όταν μια οικογένεια έχει αρμονική σχέση και υγιή όρια, τότε οι σχέσεις μεταξύ των αδερφών είναι πιθανό να είναι αρμονικές.
Όταν, όμως, μια οικογένεια δεν έχει αρμονικές σχέσεις και όρια και παίρνει θέσεις υπέρ ενός παιδιού/αδερφού, τότε η σύγκριση και ο ανταγωνισμός αυξάνονται, κάνοντας έτσι τις σχέσεις μεταξύ των αδερφών πιο δυσμενείς.
Βιβλιογραφία
«Το Εγώ και οι Μηχανισμοί Άμυνας». Α Freud. Εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα, 1978.
Brody, G.H. (1998). Sibling relationship quality: Its causes and consequences. Annual Review of Psychology, 49, 1–24.
Buhrmester, D. & Furman, W. (1990). Perceptions of sibling relationships during middle childhood and adolescence. Child Development, 61, 1387–1398.
Rodgers, JL; Cleveland, HH; Van Den Oord, E; Rowe, DC (2000). “Resolving the debate over birth order, family size, and intelligence”. The American Psychologist. 55 (6): 599–612.
Rohrer, Julia M.; Egloff, Boris & Schmukle, Stefan C. (2015). “Examining the effects of birth order on personality”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 112 (46): 14224–14229
Adler, A. (1964). Problems of neurosis. New York: Harper and Row.
Φωτογραφία από Limor Zellermayer
Ακολουθήστε το Miss or Madam στο Facebook και στο Instagram.
