Πώς θα αντιμετωπίσουμε την απώλεια και το πένθος και πώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά να το διαχειριστούν;
Το πένθος αφορά στον θάνατο κάποιου αγαπημένου μας προσώπου, ενώ η απώλεια είναι πιο γενικευμένη έννοια και περιλαμβάνει ακόμα και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις (π.χ. τον χωρισμό ενός ζευγαριού ή την απώλεια ενός φίλου κτλ.).
Πολλές φορές είναι δύσκολο να σκεφτούμε πως το να απομακρυνθούμε από κάποιον φίλο μας, γιατί μετακομίζει, δε μας επηρεάζει τόσο. Ωστόσο, κάθε φορά, είμαστε αναγκασμένοι να αντιμετωπίσουμε την απώλεια. Να δούμε μία καινούργια οπτική, διαφορετική από πριν.
Κάθε μορφή απώλειας, από τον χωρισμό έως τον θάνατο, αντιμετωπίζεται, συνειδητά ή υποσυνείδητα, ως μία διαδικασία πένθους.
Κάθε πένθος παρουσιάζει συγκεκριμένα στάδια. Τα στάδια αυτά είναι καθολικά και δε σχετίζονται με την ηλικία, το φύλο και την εθνικότητα των ατόμων. Το πένθος είναι ίδιο για όλους. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως στο πένθος ο κάθε άνθρωπος περνάει τα στάδια με έναν δικό του τρόπο, με τους δικούς του ρυθμούς και σε διαφορετική ένταση. Αλλά όλοι περνάμε από όλα τα στάδια.
Τα πέντε στάδια της απώλειας δεν εμφανίζονται κατ’ ανάγκη σε συγκεκριμένη σειρά. Μπορεί κάποιος να διέλθει ανάμεσα στα στάδια πριν φτάσει στο τελικό, την αληθινή αποδοχή του θανάτου. Πολλοί δεν περνάνε τα πέντε στάδια του πένθους και της απώλειας με τη σειρά, κάτι που είναι απολύτως φυσιολογικό.
Το κλειδί για την κατανόηση των σταδίων δεν είναι να πείσετε τον εαυτό σας ότι «πρέπει» να περάσετε το καθένα από αυτά με ακριβή σειρά. Αντί αυτού, είναι πιο χρήσιμο να τα δείτε ως «οδηγό» στη διαδικασία του πένθους. Ο καθένας πενθεί και θλίβεται με διαφορετικό τρόπο. Μερικοί άνθρωποι εξωτερικεύουν εύκολα τα συναισθήματά τους, ενώ άλλοι θα το περάσουν πιο εσωτερικά και μπορεί να μην τους δείτε καν να κλαίνε.
Πένθος: Ποια είναι τα στάδια;
Άρνηση
Αρνούμαστε να πιστέψουμε ότι ο θάνατος είναι πιθανόν να συμβεί. Η άρνηση είναι η σκηνή που μπορεί, αρχικά, να μας βοηθήσει να βιώσουμε την απώλεια. Μπορεί να σκεφτούμε ότι η ζωή δεν έχει νόημα και είναι συντριπτική. Ξεκινάμε να απορρίπτουμε τα νέα και, στην πραγματικότητα, είμαστε μουδιασμένοι.
Είναι συνηθισμένο σε αυτό το στάδιο να αναρωτιόμαστε πώς θα συνεχιστεί η ζωή σε αυτήν τη διαφορετική κατάσταση. Βρισκόμαστε σε κατάσταση σοκ, επειδή η ζωή, όπως τη γνωρίζαμε κάποτε, άλλαξε σε μία στιγμή.
Στο στάδιο άρνησης δε ζούμε στην «πραγματική» πραγματικότητα αλλά ζούμε σε μία «προτιμότερη» πραγματικότητα. Είναι ενδιαφέρον ότι είναι η άρνηση και το σοκ που μας βοηθούν να αντιμετωπίσουμε και να επιβιώσουμε από το γεγονός. Αντί να συγκλονιστούμε εντελώς από τον θάνατο, τον αρνούμαστε και δεν τον δεχόμαστε.
Σκεφτείτε το ως φυσικό αμυντικό μηχανισμό του σώματός σας, λέγοντας: «Μπράβο μου, υπάρχουν τόσα πολλά που μπορώ να χειριστώ μονομιάς!». Μόλις η άρνηση και το σοκ αρχίσουν να ξεθωριάζουν, ξεκινούν να εμφανίζονται τα συναισθήματα που κάποτε καταπνίξαμε και φτάνουν στην επιφάνεια. Κι επέρχεται ο θυμός.
Θυμός
Μόλις αρχίσουμε να ζούμε στην «πραγματική» πραγματικότητα πάλι, και όχι στην «προτιμότερη», ο θυμός μπορεί να αρχίσει να μπαίνει μέσα. Πρόκειται για ένα κοινό στάδιο για να σκεφτούμε: «Γιατί σ’ εμένα;» και «Η ζωή δεν είναι δίκαιη!».
Μπορεί να προσπαθήσουμε να κατηγορήσουμε άλλους για την αιτία της θλίψης μας και, επίσης, να ανακατευθύνουμε τον θυμό προς τους φίλους και την οικογένειά μας. Θεωρείται ακατανόητο το πώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί σ’ εμάς. Αν είμαστε ισχυροί στην πίστη, ίσως αρχίσουμε να αμφισβητούμε την πίστη στον Θεό: «Πού είναι ο Θεός; Γιατί δεν τον προστάτευσε;». Οι ερευνητές και οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας συμφωνούν ότι αυτός ο θυμός είναι ένα απαραίτητο στάδιο θλίψης.
Ενθαρρύνετε τον θυμό.
Είναι σημαντικό να αισθανθούμε πραγματικά τον θυμό. Ακόμα κι αν φαίνεται ότι βρισκόμαστε σε έναν ατελείωτο κύκλο θυμού, θα διαλυθεί – και όσο περισσότερο αισθανόμαστε την οργή, τόσο πιο γρήγορα θα διαλυθεί και τόσο πιο γρήγορα θα θεραπευθούμε από αυτήν.
Δεν είναι υγιές να καταπνίξουμε τα συναισθήματα θυμού – είναι μία φυσική απάντηση – και ίσως, αναμφισβήτητη και απαραίτητη. Όταν βρεθούμε αντιμέτωποι με τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, μπορεί να αισθανθούμε αποσυνδεδεμένοι από την πραγματικότητα – ότι δεν έχουμε πλέον γείωση. Η ζωή μας έχει καταρρεύσει και δεν υπάρχει τίποτα σταθερό για να κρατηθούμε.
Σκεφτείτε τον θυμό ως δύναμη που μας συνδέει με την πραγματικότητα.
Η κατεύθυνση του θυμού προς κάτι ή κάποιον είναι αυτό που θα μπορούσε να μας γεφυρώσει με την πραγματικότητα και να μας συνδέσει ξανά με τους ανθρώπους. Είναι ένα «πράγμα», ένα φυσικό βήμα στην αποδοχή.
Διαπραγμάτευση
Όταν συμβαίνει κάτι κακό, έχετε πιάσει ποτέ τον εαυτό σας να κάνει μια συμφωνία με τον Θεό; «Παρακαλώ, Θεέ μου, αν κάνεις αυτό για ‘μένα, εγώ θα είμαι καλύτερη και δε θα ξανακάνω αυτό.». Αυτή είναι η διαπραγμάτευση. Με κάποιον τρόπο, αυτό το στάδιο είναι η ψεύτικη ελπίδα.
Μπορεί εσφαλμένα να κάνουμε τον εαυτό μας να πιστεύει ότι μπορούμε να αποφύγουμε τη στεναχώρια, μέσω ενός είδους διαπραγμάτευσης. «Εάν αλλάξει αυτό, θα αλλάξω αυτό.». Θέλουμε να επιστρέψουμε στη ζωή μας, πριν από τον θάνατο του αγαπημένου προσώπου, και είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε μία σημαντική αλλαγή στη ζωή σε μία προσπάθεια προς την κανονικότητα.
Η ενοχή είναι ένας «αβανταδόρος» της διαπραγμάτευσης. Αυτό συμβαίνει, όταν υπομείνετε τις ατελείωτες δηλώσεις, «τι θα είχε γίνει;». «Τι θα είχε συμβεί αν είχα φύγει από το σπίτι 5 λεπτά νωρίτερα; Το ατύχημα δε θα είχε συμβεί ποτέ.». «Τι θα είχε συμβεί, αν τον ενθάρρυνα να πάει στον γιατρό πριν από έξι μήνες, όπως σκέφτηκα για πρώτη φορά; Ο καρκίνος θα μπορούσε να βρεθεί νωρίτερα και θα μπορούσε να σωθεί.».
Θλίψη
Έπειτα, έρχεται η θλίψη, η οποία αντιπροσωπεύει το κενό που νιώθουμε, όταν ζούμε στην πραγματικότητα και συνειδητοποιούμε ότι το άτομο έχει πλέον φύγει.
Σε αυτό το στάδιο, πιθανόν, να αισθανθούμε ξανά το μούδιασμα, στο κεφάλι μας να επικρατεί μια ομίχλη και να μη θέλουμε να σηκωθούμε από το κρεβάτι. Ο κόσμος μπορεί να φαίνεται υπερβολικός και πολύ συντριπτικός, για να τον αντιμετωπίσουμε.
Αποδοχή
Το τελευταίο στάδιο του πένθους είναι η αποδοχή. Όχι με την έννοια ότι «Είμαι εντάξει, ο σύζυγός μου πέθανε» ̇ μάλλον «Ο σύζυγός μου πέθανε, αλλά θα είμαι εντάξει». Σε αυτό το στάδιο, τα συναισθήματα μπορεί να αρχίσουν να σταθεροποιούνται.
Συμφωνούμε με το γεγονός, ότι η «νέα» πραγματικότητα είναι ότι ο σύντροφός μας δεν επιστρέφει ποτέ και είμαστε εντάξει με αυτό. Δεν είναι ένα «καλό» πράγμα, αλλά είναι κάτι με το οποίο μπορούμε να ζήσουμε. Είναι σίγουρα ένας χρόνος προσαρμογής και αναπροσαρμογής. Υπάρχουν καλές ημέρες, υπάρχουν κακές ημέρες και, έπειτα, υπάρχουν και πάλι καλές ημέρες.
Σε αυτό το στάδιο, αυτό δε σημαίνει ότι ποτέ δε θα έχουμε άλλη μία κακή ημέρα όπου είμαστε ανεξέλεγκτα λυπημένοι. Όμως, οι καλές ημέρες τείνουν να ξεπερνούν τις κακές ημέρες. Σε αυτό το στάδιο, καταλαβαίνουμε ότι ο αγαπημένος μας άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να αντικατασταθεί, αλλά κινούμαστε, μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε στη νέα πραγματικότητα.
Η ανακατασκευή του νοήματος
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για ένα έκτο στάδιο του πένθους, την ανακατασκευή του νοήματος. Η ανακατασκευή του νοήματος είναι, ίσως, το να ανακαλύψεις το νόημα μέσα από το πένθος το οποίο βιώνεις, να το δεις σαν ένα ταξίδι στο οποίο θα θυμηθείς τους αγαπημένους που έχεις πλέον χάσει, μόνο με αγάπη πια και όχι με πόνο.
Για το άτομο που πενθεί είναι απαραίτητο να καταλάβει πως όλα τα συναισθήματα που νιώθει είναι σημαντικά. Δεν έχει σημασία ο τρόπος που θα εκδηλωθούν. Αυτό που έχει σημασία είναι να έρθει σε επαφή με τον ίδιο του τον εαυτό, να κατανοήσει τους βαθύτερους προβληματισμούς του και να μη νιώσει ποτέ ότι πρέπει να τελειώνει με αυτήν την κατάσταση.
Είναι σημαντικό, το άτομο που πενθεί να κατανοήσει πως η συμπεριφορά του δεν πρέπει να απογοητεύει κανέναν και πως είναι μία φυσιολογική αντίδραση στην αλλαγή της ζωής, όπως την ήξερε έως τώρα.
Ο χρόνος δε γιατρεύει τα πάντα, αλλά η διάρκεια του πένθους μπορεί να είναι ξεχωριστή για τον καθένα.
Το τέλος της διαδικασίας, ωστόσο, είναι εκείνο που θα επιφέρει την ανακατασκευή του νοήματος, ενός νοήματος που θα δημιουργήσει έναν καινούργιο εαυτό. Δε θα επαναφέρει τον παλιό, αλλά αυτός ο εαυτός, καινούργιος, θα μπορεί να ζήσει με τις πληγές του, αλλά στην «πραγματική» πραγματικότητα με τα νέα δεδομένα, δομώντας την ελπίδα, την αγάπη και την ανακούφιση.
Πώς να υποστηρίξουμε τα άτομα που πενθούν
Πέρα από το ίδιο το άτομο που πενθεί, είτε είναι ενήλικας είτε παιδί, είναι σημαντικό το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον να βοηθήσει στην απάλυνση του πόνου που προκαλεί ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου και να δώσει στο άτομο που πενθεί τη δυνατότητα να φτάσει στο τέλος της διαδικασίας του πένθους.
Πώς, όμως, μπορούμε να βοηθήσουμε σε αυτό:
- Επιτρέψτε στα άτομα να έχουν συναισθήματα που τα δυσκολεύουν, χωρίς να τους τονίζετε πώς πρέπει ή δεν πρέπει να φερθούν στο πένθος.
- Παραμείνετε στο πλευρό τους και δώστε τους χρόνο και χώρο να ακουστούν και να εκφράσουν τους προβληματισμούς τους.
- Δείξτε την υποστήριξή σας με την παρουσία σας, δίνοντας
συγκεκριμένη βοήθεια, χωρίς να περιμένετε να σας τη ζητήσουν. - Μιλήστε για τις δικές σας απώλειες και γίνετε η φωνή με την οποία θα εκφράσουν όσα συναισθήματα οι ίδιοι δεν είναι ικανοί να πουν.
- Να είστε υπομονετικοί και δώστε την ευκαιρία στο άτομο να μοιραστεί τις αναμνήσεις του από το αγαπημένο του άτομο, για να μπορέσει να προσανατολιστεί σε ένα διαφορετικό μέλλον.
- Χρησιμοποιήστε τη σωματική επαφή και νιώστε άνετα με τις στιγμές σιωπής που χρειάζεται το άτομο.
- Χρησιμοποιήστε εκφράσεις, όπως: «Πώς αισθάνεσαι σήμερα;» , «Σε σκεφτόμουν», χωρίς να θεωρείτε από πριν ότι γνωρίζετε τα συναισθήματα που βιώνει το άτομο.
Εκτός από τα παραπάνω, για να βοηθήσετε το παιδί που θρηνεί:
- Δώστε του εξηγήσεις για τη διαδικασία του θανάτου και του πένθους, εφόσον σας ζητηθεί, σύμφωνα με την ηλικία στην οποία βρίσκεται το παιδί.
- Αφήστε το να εκφραστεί μέσα από τη ζωγραφική ή τη συγγραφή, γιατί πολλά παιδιά μπαίνουν στη διαδικασία να γράψουν πράγματα.
- Διερευνήστε τυχόν φοβίες που μπορεί να δημιουργηθούν στο παιδί σε σχέση με εσάς, και προσπαθήστε να μειώσετε το άγχος του και την ανησυχία του με ζεστασιά και αγάπη.
Επειδή το στάδιο του θυμού είναι, συνήθως, παρατεταμένο στα παιδιά, δώστε τους ευκαιρίες έκφρασης, χωρίς να χρησιμοποιείτε εκφράσεις του τύπου: «Δε χρειάζεται να θυμώνεις». Αντί αυτού, δείξτε τους τρόπους να ηρεμήσουν από τον θυμό και να κατανοήσουν το γιατί τους συμβαίνει όλο αυτό.
Όταν τα συμπτώματα επιμένουν, καλό θα ήταν να συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό, ώστε να παρέμβει, όπου είναι απαραίτητο, για να
επιλυθούν τυχόν προβλήματα συμπεριφοράς που θα προκύψουν.
Τέλος, η χρήση των παιδικών βιβλίων μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση και στην απλούστευση του νοήματος του πένθους. Να
δώσει συναισθήματα ελπίδας στο παιδί, να προαγάγει την ηρεμία και τη σιγουριά πως όλα θα πάνε καλά και πως το άτομο που έφυγε δεν παύει να τους αγαπά και να τους φροντίζει.
Και να θυμάστε πως ενώ δεν υπάρχει κανένας σωστός τρόπος να θρηνήσουμε, υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε αυτό το παρατεταμένο «γιατί» που έρχεται μαζί με την απώλεια που βιώνουμε.
Φωτογραφίες από stocksnap.io
Διάβασε επίσης: Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας
Ακολουθήστε το Miss or Madam στο Facebook και στο Instagram.
