Ο εθισμός στα ναρκωτικά – που ονομάζεται, επίσης, διαταραχή χρήσης ουσιών – είναι μία ασθένεια που επηρεάζει τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά ενός ατόμου.
Οδηγεί σε αδυναμία ελέγχου της χρήσης μιας νόμιμης ή παράνομης ουσίας ή φαρμάκου. Εθιστικές ουσίες που άνθρωποι χρησιμοποιούν καθημερινά, όπως αλκοόλ και νικοτίνη, θεωρούνται, επίσης, ναρκωτικά. Ένα εθισμένο άτομο συνεχίζει να κάνει χρήση της ουσίας, παρά τη βλάβη που του προκαλεί.
Πώς ξεκινάει κάποιος τη χρήση ουσιών;
Η χρήση ουσιών μπορεί να ξεκινήσει με την πειραματική χρήση μιας ευκαιριακής, περιστασιακής, ψυχαγωγικής ουσίας σε κοινωνικές περιστάσεις.
Άλλες φορές, ο εθισμός σε ουσίες μπορεί να ξεκινήσει με την έκθεση σε συνταγογραφούμενα φάρμακα ή τη λήψη φαρμάκων από έναν φίλο ή συγγενή που έχει συνταγογραφηθεί το φάρμακο.
Είναι, επίσης, σύνηθες η χρήση να ξεκινάει από την προτροπή μιας παρέας, ή από συναισθηματικούς/ψυχολογικούς παράγοντες.
Πότε υπάρχει κίνδυνος εθισμού στα ναρκωτικά;
Ο κίνδυνος εθισμού και το πόσο γρήγορα ένα άτομο μπορεί να εξαρτηθεί από την ουσία έχει να κάνει με τη βιοχημεία και το νευρικό σύστημα του ατόμου, αλλά και με την ουσία καθ’ αυτή. Ορισμένα φάρμακα, όπως ,για παράδειγμα, παυσίπονα με οπιοειδή, έχουν υψηλότερο κίνδυνο και προκαλούν εθισμό ταχύτερα από άλλα φάρμακα.
Σημαντικό ρόλο, επίσης, παίζει το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται το άτομο, αλλά και η γονιδιακή του προδιάθεση.
Καθώς ο χρόνος περνάει, το άτομο χρειάζεται μεγαλύτερες δόσεις της ουσίας για να καταφέρει την πρώτη ευφορία (high).
Το άτομο, πλέον, χρειάζεται την ουσία για να νιώσει καλά και να αποφύγει τα συμπτώματα στέρησης. Καθώς η χρήση της ουσίας αυξάνεται, το άτομο διαπιστώνει ότι είναι όλο και πιο δύσκολο να βρίσκεται «στεγνό».
Οι προσπάθειες διακοπής της χρήσης ναρκωτικών μπορεί να προκαλέσουν έντονη επιθυμία για την ουσία, σωματική αδιαθεσία και συμπτώματα στέρησης.
Ένα άτομο εθισμένο σε ουσίες χρειάζεται βοήθεια από γιατρό, την οικογένεια, τους φίλους, από ομάδες υποστήριξης ή ένα οργανωμένο πρόγραμμα θεραπείας, για να ξεπεραστεί ο εθισμός και να παραμείνει χωρίς υποτροπές.
Κριτήρια διαταραχής χρήσης ουσιών
Οι διαταραχές χρήσης ουσιών καλύπτουν μία μεγάλη ποικιλία προβλημάτων, και η διάγνωση παρέχεται από τα παρακάτω κριτήρια:
- Λαμβάνοντας την ουσία σε μεγαλύτερες ποσότητες ή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα απ’ ό,τι αρχικά επιθυμεί το άτομο.
- Απώλεια ελέγχου της χρήσης ουσιών, χωρίς να μπορεί το άτομο να διακόψει την πρόσληψη.
- Το άτομο ξοδεύει αρκετό χρόνο για τη λήψη, χρήση ή ανάκτηση από τη χρήση της ουσίας.
- Συνεχόμενη επιθυμία και ανάγκη για την ουσία.
- Κοινωνικά προβλήματα καθώς και εργασιακές/ σχολικές δυσκολίες λόγω χρήσης ουσιών.
- Κοινωνικά ή διαπροσωπικά προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση: Συνεχής χρήση, ακόμη και όταν προκαλεί προβλήματα στις σχέσεις ή συγκρούσεις με άλλους.
- Παραίτηση από σημαντικές κοινωνικές, επαγγελματικές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες λόγω χρήσης ουσιών.
- Επαναλαμβανόμενη χρήση ουσιών, ακόμη και όταν θέτουν το ίδιο το άτομο ή άλλους σε κίνδυνο (οδήγηση, αμέλεια παιδιών κτλ.).
- Συνεχής χρήση, ακόμη και όταν το άτομο γνωρίζει ότι έχει ένα φυσιολογικό ή ψυχολογικό πρόβλημα που θα μπορούσε να προκληθεί ή να επιδεινωθεί από την ουσία.
- Το άτομο επιθυμεί περισσότερη/ αυξημένη ουσία για να βιώσει την πρώτη ευφορία (ανάπτυξη ανοχής).
- Ανάπτυξη συμπτωμάτων στέρησης,από τα οποία μπορούν να απαλλαγούν με τη λήψη της ουσίας.
Για να διαγνωστεί ένα άτομο με διαταραχή χρήσης ουσιών πρέπει να πληρούνται δύο ή περισσότερα από αυτά τα κριτήρια εντός περιόδου 12 μηνών. Εάν πληρούνται δύο ή τρία κριτήρια, υπάρχει μία ήπια διαταραχή χρήσης ουσιών. Τα τέσσερα έως πέντε θεωρούνται μέτρια, και εάν πληρούνται έξι ή περισσότερα κριτήρια, τότε το άτομο έχει μια σοβαρή διαταραχή χρήσης ουσιών.
Τύποι διαταραχών χρήσης ουσιών
Οι έξι πιο συνήθεις διαταραχές χρήσης ουσιών περιλαμβάνουν:
- Διαταραχή της χρήσης αλκοόλ.
- Διαταραχή χρήσης νικοτίνης.
- Διαταραχή χρήσης κάνναβης.
- Διαταραχή χρήσης διεγερτικών ουσιών.
- Διαταραχή χρήσης παραισθησιογόνων.
- Διαταραχή χρήσης οπιοειδών.
Αλλαγές στον εγκέφαλο
Οι εθιστικές ουσίες προκαλούν αλλαγές στη βιοχημεία και στη λειτουργία του εγκεφάλου, ιδιαίτερα στο κύκλωμα ανταμοιβής και στις εκτελεστικές λειτουργίες του εγκεφάλου (λήψη αποφάσεων, παρορμητικότητα, προσοχή, μνήμη κτλ.).
Όταν ένα άτομο λαμβάνει μια ουσία, τότε απελευθερώνεται ντοπαμίνη στον εγκέφαλο. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής – ένα «χημικό μήνυμα» το οποίο μεταφέρεται μέσω των νευρώνων του εγκεφάλου – και είναι υπεύθυνη για να αισθανόμαστε κίνητρο και ανταμοιβή.
Με άλλα λόγια, η ντοπαμίνη μάς κινητοποιεί να επιδιώξουμε την ανταμοιβή. Στην περίπτωση των ναρκωτικών, ένα άτομο βιώνει ανταμοιβή μέσω της ουσίας, και αυτό προκαλεί τον εγκέφαλο να επιδιώξει να ξαναπάρει την ουσία, για να βιώσει πάλι την ίδια ικανοποίηση.
Δυστυχώς ή ευτυχώς, ο οργανισμός μας είναι φτιαγμένος για να κρατάει μία ισορροπία. Αυτή η ισορροπία ονομάζεται ομοιόσταση. Την ομοιόσταση τη συναντάμε στη θερμοκρασία του σώματός μας, στα επίπεδα γλυκόζης, στην πίεση, στο pH κτλ.
Το σώμα μας, λοιπόν, προσπαθεί πάντοτε να διατηρήσει μία κατάσταση ισορροπίας. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί και στη διέγερση από τη ναρκωτική ουσία.
Ας πάρουμε, για παράδειγμα, ένα άτομο το οποίο είναι εθισμένο σε οπιοειδή (π.χ. ηρωίνη): ένας χρήστης ηρωίνης, ενεργοποιεί διαρκώς τους υποδοχείς οπιοειδών για να αποκτήσει ευφορία (high). Για να διατηρήσει ο εγκέφαλος την ισορροπία και να ρυθμίσει τη συνεχόμενη διέγερση από την ηρωίνη, αναγκάζεται να μειώσει τους υποδοχείς οπιοειδών, με αποτέλεσμα το άτομο να βιώνει όλο και λιγότερη ευφορία (high).
Το ίδιο παρατηρούμε και με την ντοπαμίνη: μειώνονται οι υποδοχείς της ντοπαμίνης και αυτό καταλήγει στο να αυξάνεται δραστικά η επιθυμία για την ουσία. Το άτομο, πλέον, αντιμετωπίζει δυσκολίες στην καθημερινή ζωή (σχολείο/ εργασία, προσωπικές σχέσεις κτλ.) και βιώνει ελάχιστο κίνητρο για να αντιμετωπίσει την καθημερινότητα.
Παράλληλα, συναντάμε σε άτομο με εθισμό σε ουσίες μία ιδιαίτερη παρορμητικότητα/ έλλειψη ελέγχου που οφείλεται στο ότι ο εγκέφαλος αδυνατεί να διατηρήσει τις κατάλληλες αναστολές συμπεριφοράς. Βρίσκουμε, επίσης, μειωμένες αποδόσεις σε γνωσιακές λειτουργίες, όπως η βραχυπρόθεσμη μνήμη και η ικανότητα προσοχής.
Αιτίες
Όπως σε διάφορες διαταραχές ψυχικής υγείας, αρκετοί παράγοντες μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη του εθισμού στα ναρκωτικά. Οι κυριότεροι παράγοντες είναι:
Γενετική:
Μόλις το άτομο αρχίσει να λαμβάνει μια ουσία, η εξέλιξη του εθισμού μπορεί να επηρεαστεί από κληρονομικά (γενετικά) χαρακτηριστικά, τα οποία μπορεί να καθυστερήσουν ή να επιταχύνουν την εξέλιξη του εθισμού και της νόσου.
Περιβάλλον:
Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων των πεποιθήσεων και των στάσεων της οικογένειας και της έκθεσης σε μία ομάδα ατόμων (παρέα, φίλοι κτλ.) που ενθαρρύνει τη χρήση ναρκωτικών, φαίνεται ότι παίζουν ρόλο στην αρχική χρήση ναρκωτικών.
Ψυχική υγεία:
Πολλές φορές ο εθισμός σε ουσίες είναι ένα σύμπτωμα το οποίο καλύπτει άλλες ψυχικές διαταραχές του ατόμου. Με άλλα λόγια το άτομο μπορεί να έχει ψυχιατρική συννοσηρότητα με άλλες διαταραχές.
Πολλά από τα άτομα που αναπτύσσουν εθισμό σε ουσίες, συνήθως, έχουν ψυχιατρική διάγνωση με άλλες διαταραχές, αλλά και, αντιστρόφως, πολλά άτομα με ψυχιατρικές διαταραχές μπορεί να αναπτύξουν εθισμό σε ουσίες. Είναι δύσκολο να καθορίσουμε ποια διαταραχή προκαλεί ποια.
Υπολογίζεται ότι πάνω από το 60% των εφήβων σε κοινοτικά προγράμματα θεραπείας διαταραχών χρήσης ουσιών πληρούν, επίσης, διαγνωστικά κριτήρια για μια άλλη ψυχική ασθένεια.
Έρευνες δείχνουν μία σημαντική συσχέτιση της διαταραχής εθισμού ουσιών με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, διαταραχή πανικού και μετατραυματική αγχώδη διαταραχή (PTSD).
Επίσης, ερευνητικά αποτελέσματα δείχνουν πως η διαταραχή εθισμού ουσιών φαίνεται να συνυπάρχει με κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), ψύχωση, οριακή διαταραχή προσωπικότητας και αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας.
Φαίνεται πως οι ασθενείς με σχιζοφρένεια έχουν υψηλότερα ποσοστά εθισμού σε αλκοόλ, νικοτίνη και διαταραχών χρήσης ναρκωτικών απ’ ό, τι ο γενικός πληθυσμός.
Νεολαία – Ένας ευάλωτος πληθυσμός στα ναρκωτικά
Παρ’ όλο που η χρήση ναρκωτικών και ο εθισμός μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, η χρήση ναρκωτικών ξεκινά, συνήθως, στην εφηβεία, μία περίοδο που εμφανίζονται, συνήθως, τα πρώτα σημάδια ψυχικής ασθένειας.
Η συννοσηρότητα με άλλες ψυχικές διαταραχές μπορεί, επίσης, να παρατηρηθεί μεταξύ των νέων. Κατά τη μετάβαση σε νεαρή ενηλικίωση (ηλικία 18 έως 25 ετών), τα άτομα με ψυχιατρική συννοσηρότητα χρειάζονται συντονισμένη στήριξη και κατεύθυνση σε ενδεχόμενες αγχωτικές αλλαγές στην εκπαίδευση, στην εργασία και στις σχέσεις τους.
Χρήση ναρκωτικών και διαταραχές της ψυχικής υγείας στην εφηβεία
Η χρήση ναρκωτικών και οι διαταραχές της ψυχικής υγείας στην εφηβεία αυξάνουν τον μεταγενέστερο κίνδυνο. Ο εγκέφαλος συνεχίζει να αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Τα κυκλώματα του εγκεφάλου που ελέγχουν τις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως η λήψη αποφάσεων και ο έλεγχος των παρορμήσεων, είναι μεταξύ των τελευταίων που ωριμάζουν, γεγονός που ενισχύει την ευπάθεια στη χρήση ναρκωτικών και την ανάπτυξη μιας διαταραχής χρήσης ουσιών.
Η πρώιμη χρήση ναρκωτικών είναι ένας ισχυρός παράγοντας κινδύνου για τη μετέπειτα ανάπτυξη της διαταραχής χρήσης ουσιών. Αποτελεί, επίσης, παράγοντα κινδύνου για τη μεταγενέστερη εμφάνιση άλλων ψυχικών ασθενειών.
Ωστόσο, αυτός ο δεσμός δεν είναι απαραίτητα αιτιολογικός και μπορεί να αντανακλά τους κοινούς παράγοντες κινδύνου, συμπεριλαμβανομένης της γενετικής ευπάθειας, των ψυχοκοινωνικών εμπειριών ή / και των γενικών περιβαλλοντικών επιρροών.
Για παράδειγμα, η συχνή χρήση μαριχουάνας κατά τη διάρκεια της εφηβείας μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο ψύχωσης κατά την ενηλικίωση, ειδικά σε άτομα που φέρουν προδιάθεση ή μία συγκεκριμένη παραλλαγή γονιδίου.
Είναι, επίσης, αλήθεια ότι η ψυχική διαταραχή στην εφηβεία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο μεταγενέστερης χρήσης ναρκωτικών και της ανάπτυξης διαταραχής χρήσης ουσιών.
Ορισμένες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι η ψυχική ασθένεια μπορεί να προηγηθεί μιας διαταραχής της χρήσης ουσιών, γεγονός που υποδηλώνει ότι:
H καλύτερη διάγνωση της ψυχικής νόσου των νέων μπορεί να συμβάλει στην πρόληψη χρήσης ουσιών.
Μητρική συναισθηματική παραμέληση κι εθισμός
Έρευνες, επίσης, δείχνουν μία συσχέτιση μεταξύ της μητρικής συναισθηματικής παραμέλησης με τον εθισμό. Έρευνες σε νεογνούς αρουραίους που μεγάλωσαν χωρίς τη μητέρα τους έδειξαν πως οι αρουραίοι φάνηκαν να έχουν αυξημένα επίπεδα στρες στην ενήλικη ζωή τους, όπως, επίσης, αυξημένη ευαισθησία σε ψυχοδιεγερτικά (π.χ. κοκαΐνη) και αυξημένη ευπάθεια στον εθισμό.
Παρεμβάσεις πρόληψης
Οι έρευνες δείχνουν ότι ορισμένα ψυχικά, συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα μεταξύ των νέων μπορούν να αποφευχθούν ή να μετριαστούν σημαντικά με παρεμβάσεις πρόληψης.
Οι παρεμβάσεις αυτές μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των επιπτώσεων των παραγόντων κινδύνου για διαταραχές χρήσης ουσιών και άλλες ψυχικές ασθένειες.
Επιπρόσθετοι παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη εθισμού περιλαμβάνουν:
- πρόωρο και χρόνιο άγχος,
- ψυχικό τραύμα,
- δυσάρεστες εμπειρίες παιδικής ηλικίας,
- μητρική κατάθλιψη,
- παιδική κακοποίηση και συναισθηματική παραμέληση,
- φτωχή γονική επίβλεψη,
- παρέα με άτομα με αποκλίνουσα συμπεριφορά,
- γονική στέρηση,
- φτωχής ποιότητας σχολεία,
- γονική ανεργία,
- περιορισμένη υγειονομική περίθαλψη,
- επικίνδυνα και αγχώδη περιβάλλοντα.
Πώς γίνεται η θεραπεία
Η θεραπεία διαταραχής χρήσης ουσιών γίνεται με ειδικούς ψυχικής υγείας. Η θεραπεία είναι είτε ομαδική, είτε οικογενειακή, είτε ατομική. Επιπλέον, υπάρχουν διάφοροι δημόσιοι φορείς οι οποίοι ειδικεύονται σε θέματα εθισμού.
Συνήθως, στη διάρκεια θεραπείας το άτομο ακολουθεί κάποια φαρμακευτική αγωγή που θα βοηθήσει στην απόσυρση της ουσίας και θα απαλύνει τα συμπτώματα στέρησης.
Η θεραπεία στοχεύει στην ενίσχυση γνωσιακών, συμπεριφορικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων του ατόμου, ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα και υγιείς τρόπους αντιμετώπισης.
Πώς γίνεται η πρόληψη
Η εφαρμογή προγραμμάτων και πρακτικών που μειώνουν τους παράγοντες κινδύνου και αυξάνουν την ψυχική ανθεκτικότητα του ατόμου μπορεί να συμβάλει στη μείωση τόσο των διαταραχών της χρήσης ουσιών όσο και άλλων ψυχικών ασθενειών.
Άλλες παρεμβάσεις τονίζουν την ενίσχυση προστατευτικών παραγόντων για την ανάπτυξη της ευημερίας των νέων, όπως, επίσης, και την παροχή εργαλείων για την επεξεργασία των συναισθημάτων και την αποφυγή συμπεριφορών με αρνητικές συνέπειες.
Βασικοί παράγοντες προστασίας περιλαμβάνουν τα υποστηρικτικά οικογενειακά, σχολικά και κοινοτικά περιβάλλοντα:
- Προγράμματα και κατάλληλη ενημέρωση σε σχολεία, εκπαιδευτικούς, γονείς και παιδιά.
- Ψυχοεκπαίδευση σε θέματα χρήσης ουσιών και ψυχικής υγείας.
- Υποστηρικτικά περιβάλλοντα για παιδιά με γονείς που πάσχουν από διαταραχή χρήσης ουσιών.
- Προώθηση αυτοπεποίθησης και αυτοεικόνας του παιδιού.
- Κατάλληλη γονική υποστήριξη που να στηρίζει τις ανάγκες του παιδιού.
- Κατάλληλη σχολική υποστήριξη.
- Ισχυρά κοινωνικά δίκτυα.
- Ψυχολογική υποστήριξη.
- Ισορροπημένος τρόπος ζωής (άθληση, διατροφή, ψυχαγωγία).
- Προώθηση έκφρασης συναισθημάτων μέσω της τέχνης.
Μερικές χρήσιμες συμβουλές προς τους γονείς
Επικοινωνήστε:
Συζητήστε με τα παιδιά σας σχετικά με τους κινδύνους χρήσης και κατάχρησης ναρκωτικών. Δείξτε τους με έναν ενεργό τρόπο τις αρνητικές επιπτώσεις των ουσιών στη σωματική και ψυχική υγεία.
Παρέχετέ τους την κατάλληλη εκπαίδευση γύρω από θέματα ψυχικής υγείας. Αναπτύξτε τους γερά θεμέλια επικοινωνίας, δίχως κριτική, ώστε να μη διστάζουν να σας μιλήσουν.
Ακούστε:
Να είστε ενεργοί ακροατές, όταν τα παιδιά σάς μιλούν για την πίεση που δέχονται από τους συμμαθητές ή τους φίλους τους, και να υποστηρίζετε τις προσπάθειές τους να αντισταθούν. Ακούστε τα παιδιά σας, ακόμη και όταν η επικοινωνία τους δεν είναι λεκτική (στάση του σώματος, οπτική επαφή κτλ.).
Δείτε:
Να βλέπετε ενεργά τη συμπεριφορά των παιδιών σας. Να δίνετε σημασία στο πώς αισθάνονται και να δίνετε αξία στα συναισθήματα και στις σκέψεις τους, δίχως να τα αγνοείτε.
Ορίστε ένα καλό παράδειγμα:
Μην κάνετε κατάχρηση αλκοόλ ή εθιστικών φαρμάκων. Τα παιδιά των γονέων που κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών ή φαρμάκων διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εθισμού. Δώστε ένα υγιές πρότυπο στα παιδιά σας, ώστε να μπορέσουν να το ακολουθήσουν. Δείξτε τους υγιείς τρόπους αντιμετώπισης του άγχους και της θλίψης.
Ενίσχυση του δεσμού γονέα- παιδιού:
Εργαστείτε για τη σχέση σας με τα παιδιά σας. Ένας ισχυρός, σταθερός δεσμός ανάμεσα σε εσάς και στο παιδί σας θα μειώσει τον κίνδυνο του παιδιού σας να κάνει χρήση ναρκωτικών. Ένας γερός και ισχυρός δεσμός μεταξύ γονέα και παιδιού μπορεί να το προστατέψει από την εκδήλωση ψυχικών διαταραχών, αλλά και από τον εθισμό σε ουσίες.
Ένας γονέας που προσφέρει σταθερότητα, σεβασμό, αποδοχή και ασφάλεια στο παιδί μπορεί να λειτουργήσει ως μία φυσική προστασία από το άγχος.
Δουλέψτε τα προσωπικά σας θέματα σε θεραπεία:
Ποτέ ένα παιδί δε φταίει που αναπτύσσει συγκεκριμένες συμπεριφορές και συναισθήματα. Τα παιδιά καθρεφτίζουν τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές των γονέων, τα εσωτερικεύουν και δημιουργούν έτσι την αυτοεικόνα τους και την εικόνα που έχουν για τον κόσμο.
Να θυμόμαστε…
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η χρήση ουσιών σχετίζεται άμεσα με την ψυχική μας υγεία. Ένα άτομο που κάνει χρήση ναρκωτικών είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιεί την ουσία ως μια διαφυγή από την πραγματικότητα.
Η χρήση σχετίζεται και με την αυτοεικόνα του ατόμου αλλά και με τον τρόπο που έχει μάθει να σχετίζεται με τους γύρω του. Πολλές φορές τα άτομα αυτά βιώνουν κοινωνική απομόνωση και μοναξιά.
Είναι, επίσης, σημαντικό να προωθούμε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον και να στοχεύουμε στην πρόληψη και στην ψυχική ανθεκτικότητα των νέων ατόμων.
Τέλος, ας θυμόμαστε ότι ένα άτομο που εθίζεται σε ουσίες κουβαλάει μια ιστορία πίσω του που εμπλέκει ένα ολόκληρο σύστημα: οικογένεια, γονίδια, περιβάλλον, κοινωνία.
Διάβασε επίσης :Για την ψυχική υγεία των παιδιών
Φωτογραφίες από Pixabay
Ακολουθήστε το Miss or Madam στο Facebook και στο Instagram.
