Το ψυχικό τραύμα και η ανατομία του
Από πότε μας απασχολεί η ψυχολογία του τραύματος;
Η ιστορία του ψυχικού τραύματος στη σύγχρονη ψυχολογία και ψυχιατρική ξεκινάει από τις θεωρίες του Φρόιντ, ο οποίος εξήγησε τα υστερικά συμπτώματα των θεραπευόμενών του, ως αποτέλεσμα
της σεξουαλικής κακοποίησης που είχαν υποστεί στην παιδική τους ηλικία.
Είκοσι χρόνια μετά οι επιστήμονες της ψυχικής υγείας καλούνται να αντιμετωπίσουν μία νέα συνθήκη κατά την οποία άντρες που επιστρέφουν από τα σημεία μάχης κατά τον Ά Παγκόσμιο πόλεμο
έχουν πολλά συμπτώματα κοινά με τις υστερικές γυναίκες που περιέγραψε ο Φρόιντ.
Ουρλιάζουν, κλαίνε, έχουν τρόμο ή σπασμούς, βλέπουν συχνά εφιάλτες, απομονώνονται, γίνονται ευέξαπτοι και
χάνουν το ενδιαφέρον τους για τη ζωή. Διαπιστώνεται τότε πως οι αντιδράσεις αυτές δεν προέρχονται από σωματική ασθένεια, αλλά από μία μορφή ψυχικής διαταραχής.
Ωστόσο, μόνο κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, καθώς πολλοί στρατιώτες γυρίζουν στα σπίτια τους με αντίστοιχα συμπτώματα, αναφέρεται η συνθήκη αυτή ως Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, όρος που χρησιμοποιείται έως και
σήμερα.
Επίσης, η κορυφαία ψυχαναλύτρια Alice Miller που ασχολήθηκε με την κακοποίηση στην παιδική ηλικία αναφέρει πως οι απωθημένες τραυματικές εμπειρίες της παιδικής μας ηλικίας αποθηκεύονται στο σώμα και παρόλο που παραμένουν ασυνείδητες εξακολουθούν να επιδρούν πάνω μας, ακόμα και στην
ενήλικη ζωή μας.
Πόσο μας απασχολεί σήμερα το ψυχικό τραύμα;
Στις μέρες μας παρατηρούμε ότι η έννοια του ψυχικού τραύματος έχει εισέλθει στον καθημερινό μας λόγο και μας απασχολεί συχνά. Πότε κινδυνεύουμε να υποστούμε ένα ψυχικό τραύμα;
Τι συνέπειες μπορεί να έχει ένα ψυχικό τραύμα στη μετέπειτα ψυχική μας ανάπτυξη και πορεία;
Συχνά οι προβληματισμοί μας αυτοί αφορούν στα παιδιά και στους τρόπους φροντίδας και διαπαιδαγώγησης που δε θα τους αφήσουν ψυχικά τραύματα.
Μπορεί, επίσης, εσφαλμένα, να χρησιμοποιούμε αυτόν τον όρο για να περιγράψουμε μία δύσκολη συνθήκη που μας προκάλεσε δυσάρεστα συναισθήματα. Δεν είχε, όμως, τη δύναμη να επηρεάσει τη μετέπειτα εξέλιξή μας.
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του ψυχικού τραύματος είναι ότι έχει τη δύναμη ν’ αλλάξει τον ψυχισμό μας σε βάθος. Τις συνέπειες των ψυχικών τραυμάτων μπορούμε να τις παρατηρήσουμε ακόμα και πολλά χρόνια μετά το αρχικό επεισόδιο που τα προκάλεσε.
Ποιες καταστάσεις μπορεί να είναι εν δυνάμει τραυματικές;
Αφορμή ενός τραύματος είναι πάντα ένα αληθινό, ιδιαίτερα στρεσογόνο, γεγονός. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε ότι απειλεί τη ζωή ή τη σωματική, την ψυχική και την πνευματική ακεραιότητά μας.
Μπορεί να είναι ένα τροχαίο ατύχημα, μία δύσκολη ιατρική διαδικασία, όπως μία επώδυνη εξέταση, ένα επικίνδυνο χειρουργείο, μία πολύ δύσκολη γέννα.
Επίσης, μπορεί να είναι ένα επεισόδιο βίας, όπως επίθεση για κλοπή, ξυλοδαρμός, βιασμός. Ακόμα, μπορεί να είναι μία φυσική καταστροφή, ένας μεγάλος σεισμός που έχει προκαλέσει ατυχήματα και θανάτους, μία πυρκαγιά ή μία πλημμύρα.
Τέλος, τραυματική μπορεί να είναι κι η ψυχική κακοποίηση με συχνές απειλές ή εκβιασμούς που το άτομο τις αντιλαμβάνεται ως πιθανές να συμβούν.
Ακόμα, στο σημείο αυτό να σημειώσουμε ότι δεν είναι οι αντιδράσεις όλων των ανθρώπων στα γεγονότα ίδιες. Επίσης, δε νοηματοδοτούμε όλοι μας με τον ίδιο τρόπο τις καταστάσεις ως επικίνδυνες ή όχι.
Γι’ αυτό μία συνθήκη μπορεί να είναι τραυματική για έναν άνθρωπο, ενώ για έναν άλλο όχι. Το αν τελικά θα τραυματιστούμε, αλλά και η μετέπειτα εξέλιξη του τραύματος, εξαρτώνται από τον τρόπο που επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες.
Τι μας συμβαίνει όταν είμαστε αντιμέτωποι με ένα τραυματικό γεγονός;
Αρχικά, όταν βιώνουμε ένα υπέρμετρα στρεσογόνο γεγονός, επιστρατεύουμε όλες μας τις δυνάμεις για να το επεξεργαστούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Να το κατανοήσουμε και να νιώσουμε ότι αποκτάμε έλεγχο σ’ αυτό.
Η αντίληψη ότι ελέγχουμε το περιβάλλον είναι πολύ σημαντική για την αίσθηση ασφάλειας και για τη διασφάλιση πως δεν κινδυνεύουμε.
Αν νιώσουμε κίνδυνο που μπορούμε να διαχειριστούμε, ενεργοποιείται το σύστημα «φυγής ή πάλης». Μπαίνουμε, έτσι, στη διαδικασία αντίδρασης μ’ έναν απ’ αυτούς τους τρόπους.
Αν οι προσπάθειές μας δεν επαρκούν, ο εγκέφαλός μας κατακλύζεται από πληροφορίες τις οποίες δεν μπορεί να διαχειριστεί. Μπαίνουμε, λοιπόν, σε συναγερμό κινδύνου.
Τότε μία πλημμύρα από ενδορφίνες (ορμόνες που εκκρίνονται για να μειώσουν τα επίπεδα του πόνου) καταστέλλουν τον φόβο και τον πόνο. Συντελούν, ακόμα, στην ψυχική αποστασιοποίηση από τον κίνδυνο.
Οι φυσιολογικές αντιδράσεις όπως το κλάμα, οι φωνές κι οι σπασμοί εκδηλώνονται αργότερα, όταν το άτομο νιώσει ξανά ασφαλές. Εκείνη τη στιγμή, όμως, ο εγκέφαλος για να προστατευτεί τείνει να κατακερματίσει την εμπειρία, για να τη διαχειριστεί αποσπασματικά και όχι ως ενιαίο γεγονός.
Αυτό βοηθάει ως μία ψυχική προφύλαξη, που θα μας επιτρέψει να παραμείνουμε ψυχικά ακέραιοι και να αποφύγουμε την ψυχική
κατάρρευση.
Τι μας συμβαίνει μετά το τραυματικό γεγονός;
Συνήθως, όταν παρέλθει το τραυματικό γεγονός, υπάρχει δυσκολία να ανακαλέσουμε τα γεγονότα όπως ακριβώς έχουν συμβεί. Η μνήμη μας έχει κενά κι ένας μεγάλος όγκος πληροφοριών έχει αποσχιστεί από την ανάμνηση του τραυματικού βιώματος.
Επίσης, μπορεί να παρατηρήσουμε ότι θυμόμαστε τα γεγονότα χωρίς να βιώνουμε κανένα συναίσθημα γι’ αυτά. Σαν να μην ήμασταν εμείς παρόντες αλλά σαν να τα παρακολουθούσαμε σε μία κινηματογραφική οθόνη.
Επίσης, μπορεί να έχουμε έντονη θλίψη ή άγχος, χωρίς ξεκάθαρη αιτία, για πράγματα και καταστάσεις που παλαιότερα δεν μας άγχωναν.
Ακόμα, μπορεί να νιώθουμε συχνά την επιθυμία να κλάψουμε, να είμαστε ευέξαπτοι, νευρικοί ή σε υπερδιέγερση. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να μειωθούν και να εξαλειφθούν με την πάροδο του χρόνου ή να γίνουν εντονότερα.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την πορεία του τραύματος;
Σημαντικό για τον αρχικό τραυματισμό όπως και για την πορεία του τραύματος είναι μία σειρά παραγόντων. Τέτοιοι παράγοντες είναι η ερμηνεία του καταστροφικού συμβάντος από τον άνθρωπο κι η ύπαρξη ή όχι βοήθειας κατά τη διάρκεια του επεισοδίου.
Επίσης, η ύπαρξη υποστηρικτικού δικτύου μετά τον τραυματισμό, τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά, η ψυχική ανθεκτικότητα στο στρες και πολλοί άλλοι παράγοντες.
Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε έναν ψυχικό τραυματισμό;
Αρχικά, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ίαση, όπως και σε ένα σωματικό τραύμα, χρειάζεται χρόνο και ηρεμία.
Το ασφαλές περιβάλλον και το υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο είναι βασικοί παράγοντες για να μπορέσει κάποιος να επεξεργαστεί τι του συνέβη.
Να εξηγήσει με τέτοιον τρόπο τα γεγονότα, ώστε να έχουν νόημα και να μπορέσει να τα αποδεχτεί ή να τα κατανοήσει.
Σ’ αυτήν την περίοδο το στρες από άλλες πηγές, όπως η εργασία, μπορεί να επιφορτίσει με περισσότερο άγχος. Να συντελέσει, ακόμα, στην ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών.
Αντίθετα, το άτομο μπορεί να αισθανθεί ότι αποκτά ξανά τον έλεγχο και μία φυσιολογική καθημερινότητα, αν ασχοληθεί με μία επιθυμητή δραστηριότητα.
Βασικός παράγοντας στην επεξεργασία του τραύματος είναι η ίδια αίσθηση του ατόμου για το τι το βοηθάει ή όχι. Αν με τον καιρό τα συμπτώματα δεν υποχωρούν ή γίνονται πιο έντονα, τότε κρίνεται απαραίτητη η συμβολή ενός ειδικού ψυχικής υγείας.
Από τον τραυματισμό στην ίαση.
Ο κλάδος της Ψυχολογίας που ασχολείται με τα ψυχικά τραύματα ονομάζεται Ψυχοτραυματολογία.
Είναι ένας κλάδος με πολύ γρήγορη ανάπτυξη και πολλές καινούργιες πρακτικές μεθόδους που μας φέρνουν εκπληκτικά αποτελέσματα.
Μπορούμε πλέον να είμαστε αισιόδοξοι πως τα ψυχικά τραύματα θεραπεύονται.
Πως οι άνθρωποι αποκτούν και πάλι την ποιότητα ζωής τους και την ευημερία τους. Πόσοι, αλήθεια, έχουν ήδη δοκιμάσει μία θεραπευτική παρέμβαση για τα ψυχικά τους τραύματα;
Πώς είναι η ζωή τους μετά απ’ αυτήν;
Φωτογραφία 1,2 από Anemone123
Φωτογραφία 3 από Stefan Keller
Διάβασε επίσης: Για την ψυχική υγεία των παιδιών
Ακολουθήστε το Miss or Madam στο Facebook και στο Instagram.
